Circulaire 1 „Fenomen relikwii – święte ciało” Centrum Badań im. Edyty Stein UAM oraz Archiwum Edyty Stein w Kolonii

Circulaire 1

Fenomen relikwii – święte ciało

Centrum Badań im. Edyty Stein UAM

oraz Archiwum Edyty Stein w Kolonii

 

zawiadamiają uprzejmie, że na przełomie listopada i grudnia 2026 r. odbędzie się interdyscyplinarna konferencja naukowa pt. „Fenomen relikwii – święte ciało”.

Wszelkie kwestie organizacyjne przedstawimy jesienią 2025 roku w Circulaire 2. Ponieważ jednak zagadnienie wymaga wieloaspektowego zbadania i przedstawienia, pozwalamy sobie już teraz podać do wiadomości temat projektowanego sympozjum.

*

Symbolicznym punktem odniesienia może być los Edyty Stein – filozofki, karmelitanki, męczennicy, której śmierć w Auschwitz stanowi nie tylko przykład przemocy wobec osoby i ciała, lecz także wyzwanie dla kultury pamięci: jak mówić o świętości w sytuacji planowego unicestwienia i celowego zacierania wszelkich śladów?

Deportacja i śmierć Edyty Stein w Auschwitz były działaniem zmierzającym do całkowitego unicestwienia osoby — również w jej wymiarze cielesnym. Jej ciało zniknęło bez śladu. A jednak to właśnie jej brakująca obecność stała się miejscem intensywnego duchowego istnienia: we wspólnocie karmelitańskiej, w pamięci Kościoła, w ikonografii i w teologii męczeństwa XX wieku.

Dorobek intelektualny Edyty Stein, zakorzeniony w fenomenologii, antropologii i duchowości, nieustannie przyciąga uwagę także badaczy różnych dziedzin. Jej myśl pozostaje żywa i inspirująca — zarówno w refleksji filozoficznej, teologii, pedagogice czy psychologii. Jej postać i pisma są dziś obecne w wielu środowiskach naukowych i kulturowych, a sama Edyta Stein staje się punktem odniesienia dla współczesnych rozważań m.in. nad ciałem, tożsamością, pamięcią i świętością.

Refleksja nad relikwią jako znakiem świętości i miejscem duchowej obecności towarzyszy Kościołowi jednak od jego początków.

Już w pierwszych wiekach chrześcijaństwa, w sytuacjach prześladowań i męczeństwa, pojawiały się podobne pytania o znaczenie ciała, pamięć i zmartwychwstanie. Kiedy bowiem w Lugdunum (Lyon, 177 r.) chrześcijańscy protagoniści w męczarniach oddawali swe życie, ujawnił się podwójny stosunek do ich martwych ciał. Prześladowcy do końca zacierali ślady zbrodni, ale także ślady osobowego bytu ofiar. Wyznawcy tęsknili natomiast do zachowania ich ciał i przykładali wprost teologię zmartwychwstania. Pisał o tym Euzebiusz z Cezarei (+339):

„Zwłoki męczenników zostały tedy zupełnie zhańbione, i przez sześć dni pod gołym niebem leżały; potem je spalono, a popioły bezbożnicy wrzucili do Rodanu, płynącego w pobliżu, by na ziemi najmniejsze po nich nie zostały prochy. Tak zrobili, jakby mogli pokonać Boga, a męczenników pozbawić odrodzenia” (HE V.1.62).

Od tej chwili znaczenie ludzkich szczątków podnoszone było gorliwie przez chrześcijańskich autorów w rozmaitych formach wypowiedzi i odcisnęło się na tożsamości Kościoła.

*

Problematyka szczegółowa konferencji:

1. Kult relikwii w starożytności
2. Autorytet relikwii
3. Sakralność miejsc deponowania relikwii oraz miejsc przechowujących pamięć o zbrodni
4. Relikwie – „pamiątki”
5. Teologia relikwii a Prawo Kanoniczne
6. Ochrona prawna ludzkich szczątków
7. Świętość ludzkiego ciała w praktyce medycznej (chirurgia, farmakologia)
8. Fragmentacja ciała – fragmentacja relikwii
9. Autorefleksja o świętości własnego ciała (głos psychologa i psychiatry)
10. Relikwie w sztuce wizualnej
11. Relikwie w hagiografii
12. Antropologia i fenomenologia relikwii – ciało jako znak, ślad, obecność
13. Edyta Stein jako nowoczesna figura świętości i relikwii bez materialnej (cielesnej) obecności.

Do udziału w konferencji zapraszamy badaczy z różnych dyscyplin, zainteresowanych pogłębioną refleksją nad relikwiami jako zjawiskiem duchowym, społecznym, kulturowym i historycznym. Obrady prowadzone będą w języku polskim, niemieckim i angielskim.

Erste Ankündigung

Fenomen relikwii – święte ciało

Edith-Stein-Forschungszentrum der Adam-Mickiewicz-Universität Posen
und das Edith Stein-Archiv zu Köln

laden herzlich zur interdisziplinären wissenschaftlichen Tagung mit dem Titel
„Das Phänomen der Reliquien – der heilige Körper“ ein, die Ende November / Anfang Dezember 2026 stattfinden wird.

Alle organisatorischen Informationen folgen im Herbst 2025 im zweiten Rundschreiben. Da das Thema jedoch eine vielschichtige wissenschaftliche Auseinandersetzung erfordert, möchten wir bereits jetzt auf das geplante Symposium aufmerksam machen.

*

Die Frage nach Reliquien und der Heiligkeit des menschlichen Körpers markiert einen zentralen Schnittpunkt zwischen christlichem Denken, Erinnerungskultur und religiöser Praxis. Sie gewinnt besondere Relevanz angesichts der Erfahrungen des 20. Jahrhunderts – insbesondere der radikalen Entwürdigung der Körperlichkeit in totalitären Systemen.

Ein symbolträchtiger Bezugspunkt ist das Schicksal Edith Steins – Philosophin, Karmelitin und Märtyrerin. Ihr Tod in Auschwitz stellt nicht nur ein Beispiel extremer Gewalt gegen die Person und ihren Leib dar, sondern auch eine Herausforderung für die Erinnerungskultur: Wie lässt sich über Heiligkeit sprechen angesichts gezielter Vernichtung und absichtlicher Auslöschung aller Spuren?

Die Ermordung Edith Steins zielte auf die vollständige Auslöschung ihrer Existenz – auch in ihrer leiblichen Dimension. Ihr Körper verschwand spurlos. Und doch wurde gerade diese leibliche Abwesenheit zu einem Ort intensiver spiritueller Gegenwart: in der Gemeinschaft des Karmel, im Gedächtnis der Kirche, in der Ikonographie und in der Theologie des Martyriums im 20. Jahrhundert.

Edith Steins geistiges Erbe – verwurzelt in Phänomenologie, Anthropologie und Spiritualität – inspiriert bis heute Forscher verschiedenster Disziplinen wie Philosophie, Theologie, Pädagogik und Psychologie. Ihre Gestalt und ihre Schriften sind in vielen akademischen und kulturellen Kontexten präsent. Sie dient als Bezugspunkt für aktuelle Überlegungen unter anderem zu Leib, Identität, Erinnerung und Heiligkeit.

Die Reflexion über Reliquien als Zeichen der Heiligkeit und Orte spiritueller Präsenz begleitet die Kirche jedoch bereits seit ihren Anfängen. In den ersten Jahrhunderten des Christentums – besonders in Zeiten von Verfolgung und Martyrium – stellten sich ähnliche Fragen nach der Bedeutung des Leibes, des Gedächtnisses und der Auferstehung.

Als im Jahr 177 in Lugdunum (Lyon) Christen ihr Leben als Märtyrer gaben, zeigte sich eine doppelte Haltung gegenüber ihren Leibern. Die Verfolger bemühten sich, alle Spuren der Tat und der Person zu tilgen. Die Gläubigen dagegen versuchten, die Körper der Märtyrer zu bewahren und bezogen sich dabei auf eine klare Theologie der Auferstehung. Eusebius von Caesarea (+339) berichtet:

„Die Leichen der Märtyrer wurden also völlig entehrt und lagen sechs Tage unter freiem Himmel. Dann verbrannte man sie, und die Asche wurde von Gottlosen in die nahe fließende Rhone geworfen, damit nicht einmal kleinste Reste auf der Erde verblieben. So taten sie, als könnten sie Gott besiegen und die Märtyrer der Wiedergeburt berauben.“ (HE V.1.62)

Seitdem wurde der Umgang mit menschlichen Überresten von christlichen Autoren in unterschiedlichen Ausdrucksformen aufgegriffen und hat sich tief in das Selbstverständnis der Kirche eingeschrieben.

Themenschwerpunkte der Konferenz:

1. Der Reliquienkult in der Antike
2. Die Autorität der Reliquien
3. Die Sakralität von Aufbewahrungsorten für Reliquien sowie von Orten der Erinnerung an Gewalttaten
4. Reliquien als „Andenken“
5. Die Theologie der Reliquien und das Kirchenrecht
6. Der rechtliche Schutz menschlicher Überreste
7. Die Heiligkeit des menschlichen Körpers in der medizinischen Praxis (Chirurgie, Pharmakologie)
8. Fragmentierung des Körpers – Fragmentierung der Reliquien
9. Reliquien in der Bildenden Kunst
10. Reliquien in der Hagiographie
11. Selbstreflexion über die Heiligkeit des eigenen Körpers (aus psychologischer und psychiatrischer Perspektive)
12. Anthropologie und Phänomenologie der Reliquien – der Körper als Zeichen, Spur und Ausdruck des Heiligen
13. Edith Stein als moderne Figur der Heiligkeit und Reliquie ohne materielle (leibliche) Präsenz

 

Zur Teilnahme eingeladen sind Wissenschaftler verschiedener Disziplinen, die an einer vertieften Auseinandersetzung mit dem Phänomen der Reliquien aus spiritueller, sozialer, kultureller und historischer Perspektive interessiert sind.
Die Tagungssprachen sind Polnisch, Deutsch und Englisch.

 

 

First Announcement

Edith Stein Research Centre at Adam Mickiewicz University in Poznań
and the Edith Stein Archive in Cologne

 

cordially invite you to the interdisciplinary academic conference entitled
“The Phenomenon of Relics – The Sacred Body”,
which will take place in late November / early December 2026.

All organisational details will be announced in the Second Announcement, to be released in autumn 2025. However, given the complexity of the subject, we would like to inform the academic community about the planned symposium already at this stage.

*

The question of relics and the sanctity of the human body lies at the intersection of Christian thought, memory culture, and religious practice. It gains particular relevance in light of the experiences of the 20th century, especially the radical dehumanisation of bodily existence in totalitarian systems.

A symbolic point of reference is the fate of Edith Stein – philosopher, Carmelite nun and martyr. Her death in Auschwitz is not only a striking instance of violence against the person and the body but also a challenge to memory culture: how can one speak of holiness in a context of deliberate annihilation and erasure of all traces?

The deportation and murder of Edith Stein aimed at the total annihilation of her person – including her bodily existence. Her body vanished without a trace. And yet, her physical absence became a site of profound spiritual presence: within the Carmelite community, in the memory of the Church, in iconography, and in the theology of martyrdom in the 20th century.

Eith Stein’s intellectual legacy – rooted in phenomenology, anthropology, and spirituality – continues to inspire scholars from a wide range of disciplines, such as philosophy, theology, pedagogy, and psychology. Her person and her writings are present in many academic and cultural contexts. She serves as a point of reference for contemporary reflections on, among other things, embodiment, identity, memory, and sanctity.

At the same time, the reflection on relics as signs of holiness and sites of spiritual presence has accompanied the Church since its earliest beginnings. Already in the first centuries of Christianity, especially during persecution and martyrdom, questions arose regarding the meaning of the body, remembrance, and resurrection.

In 177 AD, during the persecution of Christians in Lugdunum (Lyon), a dual attitude emerged towards the bodies of the martyrs. The persecutors sought to obliterate all traces of the crime and the persons. The faithful, on the other hand, longed to preserve the martyrs’ bodies, connecting this with a theology of resurrection. Eusebius of Caesarea (+339) wrote:

“The bodies of the martyrs were completely dishonoured, lying under the open sky for six days. Afterwards they were burned, and their ashes were thrown into the Rhone by the godless, so that not even the smallest remains would be left on earth. They did this as if they could defeat God and deprive the martyrs of resurrection.” (HE V.1.62)

From that moment on, the meaning of bodily remains was intensively reflected upon by Christian authors and became embedded in the Church’s identity.

*

Conference topics include:

1. The cult of relics in antiquity
2. The authority of relics
3. The sacredness of sites of deposition and sites of memory related to violence
4. Relics as objects of remembrance
5. Theology of relics and Canon Law
6. Legal protection of human remains
7. Sanctity of the human body in medical practice (surgery, pharmacology)
8. Fragmentation of the body – fragmentation of relics
9. Relics in visual art
10. Relics in hagiography
11. Self-reflection on the holiness of one’s own body (from the perspective of psychology and psychiatry)
12. Anthropology and phenomenology of relics – the body as sign, trace, presence
13. Edith Stein as a modern figure of holiness and relic without material (bodily) presence.

 

We invite scholars from all disciplines interested in a deeper reflection on relics as a spiritual, social, cultural, and historical phenomenon. Working languages of the conference: Polish, German, and English.